اوراق بدهی بورس چیست

اوراق بدهی بورس چیست، اوراق بدهی یکی از انواع اوراق بدهی است که به‌منظور بنگاه‌های اقتصادی منتشر می‌شود. به عبارت دیگر، این اوراق یک نوع وام هستند که وام‌دهنده و وام‌گیرنده به ترتیب خریداران و ناشرین این اوراق هستند .برای آشنایی بیشتر و کسب اطلاعات کامل تر، همراه ما در وب سایت سرمایه وب باشید.

ریسک این نوع از اوراق

ریسک‌های مربوط به اوراق بدهی بسته به نوع ناشر، شرایط بازار و ساختار اوراق متفاوت‌اند. در ادامه، مهم‌ترین انواع ریسک‌هایی که سرمایه‌گذاران در اوراق بدهی ممکن است با آن مواجه شوند، همراه با توضیح مختصر هر یک آمده است:

1.ریسک نکول

تعریف: احتمال ناتوانی ناشر (دولت، شرکت یا شهرداری) در پرداخت اصل یا سود اوراق در موعد مقرر.

مثال: اوراق شرکتی با رتبه اعتباری پایین (مانند شرکت‌های ورشکسته یا با درآمد ناپایدار) ریسک نکول بیشتری دارند.

پرتکرار در: اوراق بدون تضمین، اوراق شرکتی با رتبه اعتباری پایین.

2.ریسک نرخ بهره

تعریف: احتمال کاهش ارزش بازار اوراق به‌دلیل افزایش نرخ بهره در بازار.

توضیح: وقتی نرخ بهره افزایش می‌یابد، قیمت اوراق با نرخ بهره ثابت کاهش می‌یابد.

پرتأثیر در: اوراق با سررسید بلندمدت و نرخ ثابت.

3.ریسک نقدشوندگی

تعریف: احتمال عدم امکان فروش سریع اوراق بدهی بدون کاهش شدید قیمت آن.

پرتکرار در: اوراق شرکتی کوچک یا ناشناخته، اوراق غیرمعاملاتی در بازار ثانویه.

4.ریسک تورم

تعریف: کاهش قدرت خرید سود دریافتی در اثر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها.

نتیجه: ارزش واقعی دریافتی از بهره و اصل اوراق کاهش می‌یابد.

پرتأثیر در: اوراق با نرخ بهره ثابت، به‌ویژه در دوره‌های تورمی.

5.ریسک ارزی

تعریف: احتمال زیان ناشی از نوسانات نرخ ارز، در صورتی که اوراق به ارزی غیر از ارز ملی باشند.

پرتکرار در: اوراق ارزی

6.ریسک بازسرمایه‌گذاری

تعریف: خطر آن‌که بهره‌ها یا مبالغ دریافتی نتوانند با همان نرخ سود اولیه سرمایه‌گذاری مجدد شوند.

بیشتر در: اوراق با پرداخت‌های دوره‌ای (مثل کوپن‌های شش‌ماهه یا سالانه).

7.ریسک سیاسی و قانونی

تعریف: تغییرات قانونی یا سیاسی که می‌تواند بر بازپرداخت اوراق یا جذابیت آن‌ها اثر منفی بگذارد.

پرتأثیر در: اوراق دولتی در کشورهای با ثبات پایین یا با سیاست‌های اقتصادی ناپایدار.

8.ریسک ساختاری

تعریف: ریسک‌های مربوط به ویژگی‌های خاص ساختار اوراق (مانند قابل تبدیل بودن، وثیقه‌گذاری، تقدم در پرداخت).

مثال: در صورت ورشکستگی، دارندگان اوراق تضمین‌شده نسبت به اوراق بدون تضمین اولویت دارند.

ویژگی اوراق بدهی 

دارنده این اوراق، بستانکار شرکت بوده و حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را در موعد مقرر دارد دارنده اوراق بدهی، سهمی از مالکیت شرکت نداشته و از سود پرداختی شرکت به سهامداران نیز سهمی ندارد و در تصمیم‌گیری شرکت، حق رأی ندارد.

اگر ناشر، ورشکست شود، دارندگان اوراق‌ بدهی‌ در دریافت اصل‌وفرع سرمایه خود، بر سهامداران شرکت تقدم دارند همه اوراق‌ بدهی‌ دارای سررسید و ارزش اسمی مشخص هستند.

انواع اوراق بدهی

اوراق بدهی ابزارهای مالی‌ای هستند که توسط دولت‌ها، شرکت‌ها یا سایر نهادها به‌منظور تأمین مالی پروژه‌ها یا پوشش نیازهای نقدینگی منتشر می‌شوند. دارندگان این اوراق، در واقع وام‌دهنده محسوب می‌شوند و در ازای سرمایه‌گذاری خود، سود (بهره) مشخصی دریافت می‌کنند. انواع اوراق بدهی را می‌توان به چند دسته کلی تقسیم کرد:

1.اوراق قرضه دولتی

این اوراق توسط دولت‌ها به‌منظور تأمین مالی بودجه عمومی یا پروژه‌های کلان منتشر می‌شوند.

اوراق خزانه : اوراق کوتاه‌مدتی هستند که معمولاً فاقد کوپن بهره‌اند و سررسیدی کمتر از یک سال دارند. این اوراق با قیمتی کمتر از ارزش اسمی فروخته می‌شوند و در سررسید به ارزش کامل بازخرید می‌گردند.

اوراق مشارکت دولتی: اوراقی با نرخ سود مشخص که از سوی دولت برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عمومی منتشر می‌شود (در ایران متداول است).

اوراق اسلامی (صکوک): سازگار با اصول شریعت اسلامی بوده و به‌جای بهره، از سودهای حاصل از قراردادهای واقعی مانند اجاره، مرابحه، مضاربه و غیره استفاده می‌کنند.

2.اوراق بدهی شرکتی

این اوراق توسط شرکت‌های خصوصی یا عمومی برای جذب منابع مالی توسعه کسب‌وکار منتشر می‌شوند.

اوراق با نرخ بهره ثابت : دارای نرخ سود مشخصی هستند که در کل دوره سررسید ثابت باقی می‌ماند.

اوراق با نرخ بهره شناور : نرخ سود این اوراق به یک شاخص متغیر (مانند نرخ تورم یا نرخ بهره بین‌بانکی) وابسته است و در فواصل زمانی معین به‌روزرسانی می‌شود.

اوراق قابل تبدیل به سهام : قابلیت تبدیل به سهام شرکت ناشر را در شرایط و زمان معین دارند.

اوراق بدون بهره: این اوراق بهره دوره‌ای پرداخت نمی‌کنند، بلکه با تخفیف نسبت به ارزش اسمی فروخته شده و در سررسید با مبلغ کامل بازخرید می‌شوند.

3.اوراق بدهی شهرداری

توسط شهرداری‌ها یا نهادهای عمومی محلی برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی یا خدمات عمومی منتشر می‌شوند. این اوراق معمولاً معاف از مالیات هستند.

4.اوراق تضمین‌شده

پشتوانه این اوراق، دارایی‌های فیزیکی یا مالی مشخصی مانند املاک، ماشین‌آلات یا حساب‌های دریافتنی است. در صورت نکول، دارندگان این اوراق نسبت به دارایی‌های وثیقه‌گذار اولویت دارند.

5.اوراق بدون تضمین

این اوراق پشتوانه خاصی ندارند و صرفاً بر پایه اعتبار ناشر منتشر می‌شوند. به همین دلیل، ریسک بالاتری نسبت به اوراق تضمین‌شده دارند.

6.اوراق ارزی

این اوراق به ارزهایی غیر از واحد پول رسمی کشور منتشر می‌شوند و معمولاً برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌کار می‌روند. دارندگان این اوراق در معرض ریسک نوسانات نرخ ارز قرار دارند.

تاریخ سررسید اوراق بدهی 

تاریخ سررسید، پایان دوره عمر اوراق بدهی است؛ یعنی در این تاریخ، سرمایه‌گذار باید اصل پول خود را از ناشر دریافت کند و پس از آن اوراق اعتبار خود را از دست می‌دهد.

ریسک نرخ بهره:
هرچه سررسید اوراق بلندتر باشد، حساسیت قیمت آن نسبت به نوسانات نرخ بهره افزایش می‌یابد. به‌عبارت دیگر، اوراق بلندمدت در برابر تغییرات نرخ بهره آسیب‌پذیرترند.

نقدشوندگی:
اوراقی که سررسید آن‌ها نزدیک‌تر است، معمولاً نقدشوندگی بالاتری دارند و راحت‌تر در بازار به فروش می‌رسند.

برنامه‌ریزی مالی:
سرمایه‌گذاران می‌توانند با انتخاب اوراق با سررسیدهای متنوع، جریان‌های نقدی آینده خود را به‌صورت دقیق‌تری مدیریت و هماهنگ کنند.

اوراق صکوک

اوراق قرضه اسلامی یا صکوک در زمره اوراق‌ بدهی‌ قرار می‌گیرند. اوراق اجاره، مرابحه، استصناع، خرید دین، سلف استاندارد، مضاربه، منفعت، جعاله، مزارعه، مساقات و… از جمله صکوک هستند.

سرمایه گذاری در اوراق بدهی

برای سرمایه‌گذاری در اوراق بدهی باید با برخی از اصطلاحات این بازار آشنا شوید؛ در ادامه اصطلاحات مهم و کاربردی را معرفی می‌کنیم.

تاربخ سررسید: تاریخ سررسید، تاریخ پایان دوره اوراق بدهی است. در این تاریخ وام‌گیرنده (ناشر) ارزش اسمی اوراق را به وام‌دهنده (دارندگان اوراق) پرداخت می‌کند.

ارزش اسمی: اصل مبلغی را که برای اوراق بدهی در زمان خرید پرداخت می‌شود، ارزش اسمی می‌گویند که در تاریخ سررسید،‌ همان به شخص دارنده اوراق، بازپرداخت می‌شود.

قیمت بازاری: در صورتی که دارندگان اوراق بدهی تمایلی به نگهداری اوراق تا زمان سررسید نداشته باشند و بخواهند آن را پیش از آن بفروشند و به پول نقد تبدیل کنند، می‌توانند آن را به قیمت بازار بفروشند.

نرخ سود اسمی: سود اسمی، نرخ بهره‌ای‌ست که به صورت دوره‌ای و تا زمان سررسید به دارندگان اوراق بهادار، تعلق می‌گیرد.

نرخ سود سررسید (YTM): نرخ سود تا سررسید، سودی‌ست که از زمان خرید این اوراق تا زمان سررسید محاسبه می‌شود. معمولا خریداران و فروشندگان با در نظر گرفتن این نرخ، اقدام به خرید و فروش اوراق بدهی می‌کنند.

ریسک نکول: ریسک نکول یا همان ریسک نقدشوندگی از ریسک‌هایی است که باید برای اوراق بدهی در نظر گرفته شود. ریسک نکول به عدم توانایی ناشر یا وام‌گیرنده برای بازپرداخت اصل ‌و فرع وام در زمان سررسید اوراق باز می‌گردد. ریسک نقدشوندگی مربوط به زمانی‌ست که دارنده اوراق بدهی نتواند به راحتی اوراق خود را بفروشد و به وجه نقد تبدیل کند. این مشکل زمانی پیش می‌آید که حجم معاملات اوراق کم باشد.

مزایا و معایب اوراق بدهی 

1.بازدهی مشخص و قابل پیش‌بینی

سود پرداختی (کوپن) در بسیاری از انواع اوراق از ابتدا مشخص است.

تاریخ سررسید و اصل پول نیز معلوم است.

2.ریسک پایین‌تر نسبت به سهام

در صورت ورشکستگی ناشر، دارندگان اوراق بدهی نسبت به سهام‌داران در اولویت بازپرداخت قرار دارند.

3.درآمد دوره‌ای ثابت

بسیاری از اوراق، سودهای دوره‌ای (ماهیانه، فصلی یا سالانه) پرداخت می‌کنند.

مناسب برای کسانی که به درآمد منظم نیاز دارند (مثل بازنشستگان).

4.تنوع‌بخشی به پرتفوی (Portfolio Diversification)

ترکیب اوراق بدهی با سایر دارایی‌ها، ریسک کلی سبد سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.

5.امکان نقدشوندگی

اوراق بدهی قابل معامله در بازار بورس یا فرابورس هستند (البته بستگی به نوع اوراق و شرایط بازار دارد).

6.قابل تطبیق با اهداف مالی

انتخاب سررسیدهای مختلف، به سرمایه‌گذار امکان می‌دهد متناسب با برنامه‌ریزی مالی خود، اوراق مناسب انتخاب کند.

معایب اوراق بدهی :

1.ریسک نکول (عدم پرداخت اصل یا سود)

به‌ویژه در اوراق شرکتی یا بدون تضمین، ممکن است ناشر قادر به پرداخت تعهدات خود نباشد.

2.ریسک نرخ بهره

اگر نرخ بهره در اقتصاد افزایش یابد، قیمت اوراق موجود در بازار کاهش می‌یابد.

این مسئله برای کسانی که می‌خواهند اوراق را پیش از سررسید بفروشند، مهم است.

3.ریسک تورم

اگر تورم بالاتر از نرخ سود اوراق باشد، قدرت خرید واقعی سود دریافتی کاهش می‌یابد.

4.بازدهی نسبتاً پایین‌تر از سهام

در بلندمدت، سود حاصل از اوراق بدهی معمولاً کمتر از سود سرمایه‌گذاری در بازار سهام است.

5.ریسک نقدشوندگی در برخی اوراق

همه اوراق بدهی بازار ثانویه فعال ندارند. فروش فوری برخی اوراق ممکن است دشوار یا با کاهش قیمت همراه باشد.

مفهوم اوراق بدهی 

وقتی اوراق بدهی می‌خرید، در واقع پول خود را به یک نهاد «قرض» می‌دهید، و آن نهاد متعهد می‌شود در یک بازه زمانی معین، بهره مشخصی به شما پرداخت کرده و در تاریخ سررسید، اصل پول را بازگرداند برای تأمین مالی پروژه‌ها، پرداخت بدهی‌ها، یا پوشش هزینه‌های جاری، نهادها به‌جای گرفتن وام از بانک، از عموم مردم یا سرمایه‌گذاران پول قرض می‌گیرند و به‌جای آن اوراق بدهی صادر می‌کنند.

نحوه پرداخت سود اوراق بدهی

سود اوراق بدهی (که معمولاً به آن کوپن گفته می‌شود) به چند روش مختلف به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود. نحوه پرداخت سود بستگی به نوع اوراق و شرایط انتشار آن دارد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های پرداخت سود اوراق بدهی را توضیح می‌دهم:

1.پرداخت سود دوره‌ای ثابت

سرمایه‌گذار در فواصل زمانی مشخص (مثلاً سالانه، شش‌ماهه یا سه‌ماهه) مبلغ ثابتی تحت عنوان بهره دریافت می‌کند.

این مبلغ معمولاً درصدی از ارزش اسمی اوراق است.

مثال: اگر ارزش اسمی اوراق ۱۰۰ هزار تومان باشد و نرخ کوپن ۱۰٪ سالانه، هر سال ۱۰ هزار تومان سود پرداخت می‌شود.

2.اوراق بدون کوپن

در این نوع اوراق، پرداخت سود به صورت دوره‌ای انجام نمی‌شود.

اوراق با تخفیف نسبت به ارزش اسمی فروخته می‌شوند و در تاریخ سررسید، ارزش اسمی کامل به سرمایه‌گذار بازگردانده می‌شود.

سود سرمایه‌گذار تفاوت قیمت خرید و ارزش اسمی اوراق است.

مثال: اوراقی که به قیمت ۹۰ هزار تومان خریداری شده و در سررسید ۱۰۰ هزار تومان بازپرداخت می‌شود.

3.پرداخت سود متغیر

نرخ سود بر اساس شاخصی مانند نرخ بهره بین‌بانکی یا نرخ تورم تعیین می‌شود و در دوره‌های معین تعدیل می‌شود.

باعث می‌شود سود دریافتی با تغییرات بازار هماهنگ باشد.

4.پرداخت سود تجمعی

برخی اوراق سود را در طول مدت انباشته می‌کنند و فقط در تاریخ سررسید کل سود به همراه اصل مبلغ پرداخت می‌شود.

این روش در اوراق خاص یا در اوراق با دوره‌های بلندمدت مرسوم است.

اوراق خزانه اسلام

اوراق خزانه اسلامی نوعی از اوراق بدهی است که توسط دولت صادر می‌شود. تا سال ۱۳۹۶ اوراق با درآمد ثابت غیربورسی از طریق بانک‌ها هم فروخته می‌شدند. ولی از آن سال به بعد همه اوراق از طریق پنل‌های معاملاتی بورسی قابل خرید و فروش هستند.

نکات مهم هنگام خرید اوراق بدهی

خرید اوراق بدهی، هرچند کم‌ریسک‌تر از سرمایه‌گذاری در سهام است، اما همچنان نیاز به بررسی دقیق دارد. در ادامه، مهم‌ترین نکاتی که باید هنگام خرید اوراق بدهی در نظر بگیرید، به‌صورت دسته‌بندی‌شده ارائه شده است:

نکات مهم هنگام خرید اوراق بدهی:

1.اعتبار ناشر (رتبه اعتباری)

بررسی کنید که ناشر اوراق چه کسی است: دولت، شرکت خصوصی، شهرداری و…

هرچه اعتبار ناشر بالاتر باشد، ریسک نکول (عدم پرداخت) کمتر است.

در اوراق شرکتی، رتبه اعتباری منتشرشده توسط مؤسسات رتبه‌بندی را حتماً بررسی کنید.

2.نوع و ساختار اوراق

آیا اوراق کوپن‌دار (دارای سود دوره‌ای) هستند یا بدون کوپن (مثل اوراق خزانه)؟

نوع اوراق را بشناسید: مشارکت، صکوک، خزانه اسلامی، مرابحه، اجاره، قابل‌تبدیل، با وثیقه و…

ساختار پرداخت سود و اصل مبلغ چگونه است؟

3.تاریخ سررسید

سررسید اوراق را با برنامه‌ریزی مالی خود هماهنگ کنید.

اوراق با سررسید کوتاه‌تر، نقدشوندگی بهتری دارند ولی معمولاً بازدهی کمتری دارند.

4.نرخ بازده مؤثر (YTM)

نرخ بازده مؤثر واقعی که از خرید اوراق تا سررسید دریافت می‌کنید را محاسبه یا بررسی کنید.

این نرخ ممکن است با سود اسمی (کوپن) متفاوت باشد، خصوصاً اگر اوراق را با تخفیف یا با قیمت بالاتر از ارزش اسمی بخرید.

5.ریسک‌های مرتبط با اوراق

بررسی کنید که آیا شما آمادگی پذیرش این ریسک‌ها را دارید:

ریسک نکول

ریسک نرخ بهره

ریسک تورم

ریسک نقدشوندگی

ریسک ارزی (در صورت اوراق ارزی)

6.قابلیت نقدشوندگی در بازار ثانویه

بررسی کنید آیا این اوراق در بازار ثانویه فعال (مثل بورس یا فرابورس) معامله می‌شوند یا خیر.

اوراقی که امکان فروش آسان دارند، برای مدیریت نقدینگی مناسب‌ترند.

7.معافیت مالیاتی یا مشمول مالیات بودن

برخی اوراق مانند اوراق خزانه اسلامی در ایران از مالیات معاف هستند.

قبل از خرید، وضعیت مالیاتی اوراق را بررسی کنید.

8.سازگاری با اهداف مالی شخصی

آیا هدف شما از خرید اوراق بدهی، درآمد ثابت دوره‌ای است یا نگهداری سرمایه با ریسک پایین؟

انتخاب نوع اوراق را با هدف مالی خود تنظیم کنید.

9.تأثیر شرایط اقتصادی و سیاست‌های کلان

نرخ تورم، نرخ بهره بانک مرکزی، و سیاست‌های اقتصادی دولت بر ارزش بازار اوراق تأثیرگذارند.

در دوره‌های تورمی یا افزایش نرخ بهره، اوراق با نرخ ثابت ممکن است ارزش خود را از دست بدهند.

10.مطابقت با اصول شرعی (برای سرمایه‌گذاران مذهبی)

اگر برای شما اهمیت دارد، اطمینان حاصل کنید که اوراق انتخابی مطابق با اصول فقهی (مانند اوراق اسلامی، صکوک، اخزا) هستند.

اوراق بدهی در تامین مالی زیر ساخت ها

اوراق بدهی یکی از مهم‌ترین ابزارهای تأمین مالی پروژه‌های بزرگ زیربنایی و عمرانی است. دولت‌ها، شهرداری‌ها و شرکت‌های بزرگ برای اجرای پروژه‌هایی مانند ساخت بزرگراه، مترو، نیروگاه، آب‌رسانی، سد، فرودگاه یا بیمارستان نیاز به منابع مالی کلان دارند، و اوراق بدهی راهی مؤثر برای تأمین این منابع از سوی مردم و سرمایه‌گذاران است.

⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬

بهترین سرمایه گذاری در ۱۴۰۴لیر زیرو چیستسرمایه گذاری روی نقره

مطالعه بیشتر